Bekende spreekwoorden

Een spreekwoord bevat een waarheid of wijsheid in een korte, krachtige uitspraak. In onze taal, de Nederlandse taal, is het gebruik van spreekwoorden erg gebruikelijk. Hieronder hebben wij een aantal bekende spreekwoorden speciaal voor jou omschreven. Het zijn allemaal veel gebruikte spreekwoorden welke dagelijks gebruikt kunnen worden.

Boter op je hoofd hebben

Veel mensen hebben van alles en nog wat aan te merken op het gedrag van anderen. Maar veel mensen zijn zelf ook niet zo onschuldig. Voor zo'n persoon kun je zeggen dat diegene 'boter op zijn hoofd heeft'. Het woord boter is in deze woordcombinatie gebruikt omdat het een veelgebruikt product is welke snel smelt wanneer het wordt blootgesteld aan warmte zonder verdere reden.

Iets aan de kaak stellen

De betekenis van dit spreekwoord houdt in dat je in het openbaar een uiting geeft aan iets dat je niet goed of zelfs slecht vindt. Het spreekwoord stamt nog uit de middeleeuwen en wordt al honderden jaren gebruikt. Het woord 'kaak' heeft niks met mond te maken, maar slaat op het synoniem voor schandpaal. Hierin werden mensen vastgezet als ze iets slechts hadden gedaan waarna ze werden bekogeld met producten als rotte eieren of tomaten.

Iets op eigen houtje doen

Je doet iets op eigen houtje, als je een activiteit zelf uitvoert zonder hierbij anderen te betrekken. Vaak wordt dit spreekwoord in negatieve zin gebruikt. Het gebruik van 'houtje' in deze context duidt op een kerfstof. Deze bestond uit twee stokjes, waarop de schulden van iemand werden bijgehouden, per persoon.

Het Spaans benauwd hebben

Dit spreekwoord kun je gebruiken wanneer je het heel erg warm of benauwd hebt. Dit spreekwoord kan ook figuurlijk worden gebruikt, om aan te geven dat je ergens tegenop ziet. De uitdrukking stamt uit de tijd van de tachtigjarige oorlog. Tijdens deze oorlog probeerde het leger van Spanje vaak het Nederlandse leger uit te putten en zo te winnen omdat de Nederlanders zich wel moesten overgeven. Ze konden geen kant op en kregen kwamen 'benauwd' te zitten.

Een kat in de zak kopen

Wanneer je een kat in de zak gekocht hebt, ben je niet tevreden over iets wat je hebt gekocht. Deze uitdrukking wordt veel gebruikt in de Nederlandse taal wanneer men een miskoop heeft gedaan. Het ontstaan van dit spreekwoord begint bij de bonthandelaren. Zij gebruikten vroeger kattenbont om jassen te maken, echter waren niet alle katten hiervoor geschikt. Bonthandelaren kochten daardoor een foute kat bij een kattenverkoper en hadden dan een 'kat in de zak gekocht'.

De mussen vallen dood van het dak

Als het heel warm is, vallen de mussen dood van het dak. Dit wordt vaak gezegd, vooral door ouderen mensen. Waar het spreekwoord precies vandaan komt, is niet erg duidelijk. Waarschijnlijk was het vroeger 'Mossen vallen dood van het dak'. Dit is waarschijnlijker dan mussen, want mussen kunnen erg goed tegen de hitte, maar mossen niet. Mossen laten bij warm weer snel los en kunnen daardoor van het dak vallen.

In de aap gelogeerd zijn

Betekenis: in de moeilijkheden zijn geraakt, beetgenomen zijn

Iemand die in de aap is gelogeerd, is voor de gek gehouden of in moeilijkheden geraakt. De herkomst van dit spreekwoord is nooit echt achterhaald geworden. Er zijn wel verschillende scenario's waaruit het ontstaan van dit spreekwoord zou kunnen blijken. Alle theorieën hebben te maken met een herberg, vandaar het gebruik van 'logeren'. Het aap slaat terug op de naam van de herbergen, waar het niet erg fijn verblijven was. Ook wordt vaak aangenomen dat er verschillende logeergelegenheden waren die uithangborden buiten hingen waarop een aap stond. Wanneer je dan in zo een herberg gelogeerd had, was je 'in de aap gelogeerd'.

Alles op haren en snaren zetten

Betekenis: alle mogelijkheden benutten

Iemand die alles op haren en snaren zet, zal alle mogelijkheden benutten om het doel te behalen. Deze persoon zal er echt alles aan doen om zijn zin te krijgen. Er wordt gesteld dat haren vroeger als werkwoord gebruikt en hetzelfde betekende als barsten. Het gebruik van het woord snaren kan puur uit rijmvorm zijn gebruikt. Als we dit stellen, kunnen we het spreekwoord lezen in de zin van 'iets zo hoog opspelen dat de verhoudingen ongelijk worden, ofwel barsten'. Het gebruik van snaren kan ook wijzen naar 'de snaren stellen'. De snaren van muziekinstrumenten worden gestemd, wat figuurlijk betekent dat er voorbereidingen worden getroffen.

Aan de bak komen

Betekenis: de gelegenheid of kans krijgen om iets te doen

Wanneer iemand aan de bak komt, krijgt diegene de kans om iets te doen. In de volksmond wordt het spreekwoord steeds vaker gebruikt wanneer iemand werk vind, en dus de kans krijg om te gaan werken. 'Aan de bak' wordt ook vaak gebruikt wanneer men duidelijk wil maken dat er gewerkt moet worden. Het spreekwoord is afkomstig uit de scheepsbouw. Een bak is een houten balie waarin warme maaltijden voor de schepelingen opgediend werden. Wie niet aan bak kwam (het houten loket waar het eten opgehaald kon worden), kreeg geen eten.

Een bord voor je kop hebben

Betekenis: kortzichtig zijn, je van niemand iets aantrekken

Wie een bord voor zijn kop heeft, is iemand die zonder schaamte zijn eigen gang gaat en niet erg gevoelig is voor signalen van anderen. Het ontstaan van het spreekwoord brengt ons tot aan het begin van de zeventiende eeuw. Toen werd bij een stier vaker een houten bordje voor zijn kop gehangen, zodat hij niet voor zich uit kon kijken. Een andere theorie voor het ontstaan van het spreekwoord is het houten masker wat vroeger werd gedragen, waardoor een persoon zich onbeschaamd kan gedragen en geen rekening hoeft te houden met zijn uiterlijk.

Dat haal je de koekoek

Betekenis: dat is onzin

Dit spreekwoord is in de loop der jaren enkele keren gewijzigd. De oorspronkelijke uitdrukking luidt 'Loop naar de koekoek'. Vroeger werd het woord koekoek vaak gebruikt voor duivel. Het woord duivel sprak men niet graag uit, hier werden synoniemen voor gezocht. Oorspronkelijk is een koekoek een aan de Donar gewijde vogel die veel in het christendom werd gebruikt als synoniem van de duivel . Wanneer iemand zegt 'dat haal je de koekoek', bedoelt hij eigenlijk dat hij er niks van gelooft of er niks mee te maken wil hebben. Er zijn verschillende spreekwoorden waarin koekoek wordt gebruikt, bijvoorbeeld dank je de koekoek.

Een ongeluk zit in een klein hoekje

Betekenis: problemen komen altijd onverwachts

Niemand zit op problemen te wachten. Als we deze visie aanhouden, komen problemen altijd onverwachts. Toch kun je door goed opletten en op je hoede te zijn een probleem of ongeluk proberen te voorkomen. Iemand die 'een ongeluk zit in een klein hoekje' gebruikt, wil daarmee zeggen dat je goed op moet letten, want voor je het weet of in de gaten hebt kan er iets gebeuren wat je niet verwacht. Het wordt vaak als waarschuwing gebruikt om extra op te letten.

Driemaal is scheepsrecht

Betekenis: wanneer iets je tot twee keer toe niet lukt, lukt het je vast de derde keer

Het spreekwoord driemaal is scheepsrecht wordt in de Nederlandse taal vaak gebruikt. Vaak wordt het als rechtvaardiging gebruikt voor iets dat je de derde keer doet of uitvoert of bijvoorbeeld als je iemand voor de derde keer op een dag tegenkomt. De herkomst van het spreekwoord is te zoeken in het getal 'drie'. Dit getal heeft altijd al een grote symbolische waarde gehad, kijkend naar de heilige drie-eenheid te weten: vader, zoon en heilige geest. Het getal had ook een bijzonder status in de vroegere rechtspraak.

In troebel water is het goed vissen

Betekenis: Men kan van de moeilijkheden van een ander gebruik maken om er zelf voordeel uit te halen

Dat je je voordeel kunt halen uit de moeilijkheden van een ander wordt vaak gezegd met het spreekwoord 'in troebel water is het goed vissen'. De oorsprong van dit spreekwoord vindt zich in het verhaal dat vissen in troebel water niet veel kunnen zien. Zo zien ze dus ook geen gevaar en is het voor vissers makkelijker om vissen in troebel water te vangen. De moeilijkheden van de vis, het niet goed kunnen zien, werkt in het voordeel van de visser, die de vis makkelijker kan vangen door het troebele water.

Een wit voetje halen

Betekenis: een goede indruk maken bij iemand die meer te zeggen heeft

Iemand die een wit voetje probeert te halen, wil een goede indruk maken bij iemand die hoger staat als de persoon zelf, bijvoorbeeld een leider of directeur. Het wordt vaak gebruikt voor mensen die iets willen bereiken en daarvoor gaan slijmen. Vroeger moest voor het betreden van veel wegen tol betaald worden. Maar je hoefde geen tol te betalen als je paard vier witte voeten had. De kleur wit werd een zuivere en magische kracht toegewezen. Als eigenaar van zo'n paard kreeg je dus een 'voorkeursbehandeling' van de tolbaas. Hierdoor is het spreekwoord ook ontstaan.

Wie mooi wil wezen, moet pijn lijden

Betekenis: voor schoonheid moet je wat over hebben

Het spreekwoord 'wie mooi wil wezen, moet pijn lijden' wordt vaak gebruikt als het over vrouwen gaat. Er wordt mee bedoeld dat men bepaalde dingen over moet hebben om er mooi en leuk bij te lopen. Veel vrouwen dragen hakken omdat ze mooi willen zijn, maar hebben erge pijn bij het dragen. Dit is een goed voorbeeld waaruit blijkt dat het spreekwoord klopt. Daarnaast is het steeds vaker voorkomen van plastische chirurgie ook een goed voorbeeld van 'wie mooi wil zijn, moet pijn lijden'.

Terug naar overzicht